اقتصاد دارای نکات و اصطلاحات فراوانی است که هریک از آنها یک سبک تفکر و رفتار را به همراه دارند. اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، اقتصاد دستوری و اثباتی و … همه و همه اصطلاحات رایج این علم هستند. اما یکی از انواع اقتصاد هم اقتصاد ژتونی است که مربوط به امور رشوه پردازی است!
بله درست خواندید، این نوع اقتصاد مربوط به اصول رشوه دادن است. البته رشوه به کودک.
هنگامی که کودک شما کاری را انجام نمی دهد، شما می توانید با تشویق او به دادن جایزه هایی که دوستشان دارد، او را تحریک کنید تا آن کارها را انجام دهد.
مثلا اگر کودک شما غذایی را نمی خورد و یا شب قبل از خواب مسواک نمی زند، شما می توانید برای او جایزه ای در نظر بگیرید و با توضیح شرایط، درخواست خود و نوع جایزه، او را تشویق به انجام ان عمل نمایید.
اما اقتصاد ژتونی دارای اصول و قواعد خاصی هم می باشد که شما برای دستیابی به نتیجه مطلوب و ایجاد تعهد و رضایت در کودکتان، حتما باید با این موارد آشنایی داشته باشید.
در ادامه مطلب به تفضیل در رابطه با اقتصاد ژتونی، شرایط آن، نحوه تعیین ژتون، مدت زمان انجام آن و … صحبت خواهیم نمود. اگر شما هم به ترتبیت یک فرزند شایسته علاقه مندید، حتما تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
سیستم اقتصاد ژتونی چطور کار می کند
باوجودی که شما می توانید از سیستم امتیاز دهی مکتوب استفاده کنید، بهتر است هر زمان که فرزندتان آن امتیاز را کسب کرد عملا یک ژتون به او بدهید. این کار لذت سریع ایجاد می کند و رفتار مثبت را تقویت می کند. به فرزندتان کمک کنید تا راهی پیدا کند تا ژتونهایش را جایی پس انداز کند؛ می توانید یک ظرف یا جعبه خاص به فرزندتان بدهید تا ژتونهایش را در آن بگذارد، این خودش باعث می شود که تشویق شود ژتون بیشتری جمع کند و در آن بگذارد. سپس یک لیست ازپاداش ها تهیه کنید حتما سعی کنید موارد متنوعی را شامل شود.
مواردی با طیف وسیعی از ارزشهای امتیازی پیشنهاد کنید بنابراین فرزندتان می تواند یا هر زمان که خواست ژتونهایش را با پاداش های کوچکتر معاوضه کند یا صبر کند و امتیازاتش را جمع کند تا پاداش بزرگتری را بدست بیاورد. با فرزندتان درمورد چیزهایی که دوست دارد با ژتون هایش بگیرد صحبت کنید و این کار را هیجان انگیزتر کنید.
نباید همه موارد بار مالی داشته باشد، بیشتر مواردی را انتخاب کنید که نیاز به صرف هزینه نداشته باشد، مانند رفتن به پارک یا سینما، انتخاب غذا به سلیقه فرزندتان یا حتی دیرتر خوابیدن . می توانید از نظرات و خواسته های فرزندتان هم برای پاداش ها استفاده کنید، سر نخ را از خودش بگیرید.
چگونه یک سیستم اقتصاد ژتونی درست کنید
سیستم پاداش را ساده بگیرید. گاهی اوقات والدین سیستم های پیچیده ای را ایجاد می کنند که برای فرزندان سخت است که آن را درک کند و مدیریت آن برای خود والدین هم دشوار است. هر زمان می توانید به سه رفتار بپردازید. یک رفتار را که فرزندتان به خوبی انجام می دهد، یک رفتار که باید تا حدی بهبود پیدا کند و یک رفتار چالش برانگیز را انتخاب کنید.
از شیوه های مثبت برای تصحیح رفتار استفاده کنید. برای مثال به جای اینکه بگویید” خواهرت را نزن” بگویید” دستانت را کنترل کن”. ببینید چه رفتاری می خواهید ببینید بنابراین می توانید به رفتار خوب با ژتون پاداش بدهید. شما ممکن است مجبور باشید یک روز را بخش های کوچکتر تقسیم کنید. بنابراین شما پاداشی برای رفتار فرزندتان قبل از رفتن به مدرسه، بعد از ظهر، یا حتی قبل از خواب در نظر می گیرید. برای بعضی از کودکان نمی توانند کل روز را منتظر شوند تا ژتون شان را در پایان روز بگیرند، خیلی وقتها این کار انگیزه ی آنها را از بین می برد و برایشان جذابیتش را سریع از دست می دهد.
عیب یابی سیستم اقتصاد ژتونی تان
سیستم های اقتصاد ژتونی اغلب با خطاهایی مواجه می شود. ممکن است در سیستم شما ژتونها راحت به دست بیایند. یا شاید پاداشهایی که برای فرزندتان در نظر گرفته اید برای او چندان جذاب نباشد و انگیزه ی لازم را به او ندهد. اگر با این سیستم نتوانستید تغییرات لازم را در رفتار فرزندتان ایجاد کنید، زود دلسرد نشوید . به جای آن استراتژی هایی را بیاموزید که با سیستم اقتصاد ژتونی مشکلات رایج و متداول تر را حل می کنند. اغلب اوقات تغییرات کوچک تفاوت های شگرفی در رفتار فرزندتان ایجاد می کند.
گاهی اوقات رفتارها قبل از بهتر شدن اول خیلی بدتر می شوند، دلسرد نشوید. ممکن است فرزندتان در تطبیق خودش با استراتژی های تربیتی جدید با مشکل مواجه باشد، بنابراین اول کمی زمان به فرزندتان و خودتان بدهید تا با شیوه جدید تربیتی سازگار شوید و بعد در صورت لزوم تغییرات را اعمال کنید.
تعداد ژتون ها
تعداد کارت ها (ژتون ها )در ابتدا باید کم باشد ،تا زود رسیدن به جایزه، انگیزه کافی را در فرزند ما ایجاد کند. هدیه و پاداش تعیین شده ، میتواند رفتن به سینما ، دانلود یک بازی رایانه ای، اسباب بازی یا خوراکی مورد علاقه کودک یا هر چیز دیگری که شما بر سر آن توافق می کنید باشد. مهم ترین نکته د ر تعیین پاداش اینست که برای فرزند مان با ارزش و دوست داشتنی باشد و همچنین امکان تهیه آن برای ما وجود داشته باشد . مطمئنا نباید از هدیه های گران قیمت استفاده کنیم مگر آنکه شرایط خاصی وجود داشته باشد. مثلا آن هدیه برای ما بسیار ارزشمند است و ما به طور کلی تصمیم داریم آن را برایش بخریم و این شرایط بهانه ایست برای عملی کردن این تصمیم.
به علاوه قبل از آنکه ژتون های دریافت شده از جانب فرزندما ن به حد نصاب برسد پاداش باید تهیه شده باشد. یادمان باشد که فرزند ما برای رسیدن به هدیه اش به اندازه کافی تلاش کرده و صبوری به خرج داده . صبر بیش از اندازه او را از ادامه همکاری با ما دلسرد می کند.
حتما باید هدیه را با نظر کودک انتخاب کنیم ، چون احتمال دارد هدیه ایی که ما انتخاب می کنیم برای فرزند ما جذاب و دوست داشتنی نباشد. کودکان اصلا قابل پیش بینی نیستند ، شاید برایتان اتفاق افتاده است که با ذوق و شوق و اطمینان برای فرزندتان هدیه ای را تهیه کرده باشید اما او آن را نپسندیده باشد. د ر مورد کودکان بزرگ تر برای پیشگیری از بروز بحث می توانیم در حین مذاکره، سقف تعیین کنیم. مثلا هدیه ای را انتخاب می کنیم که ارزشش حداکثر سی هزار تومان باشه .
هنگامی که برای تقویت یک رفتار از این روش استفاده می کنیم، باید تا مدتی که انجام دادن رفتار مورد نظر برای فرزندمان راحت شود، استفاده از پاداش (یا به عبارتی انگیزه واقعی یا تقویت کننده مثبت ) را ادامه دهیم.
روند اعطای کارت هدیه (ژتون) ادامه پیدا می کند اما با یک تفاوت کوچک ، آن هم اینکه به مرور زمان تعداد ژتون ها برای رسیدن به پاداش بیشتر می شود. یعنی تعداد کارت ها را افزایش میدهیم و باز هم مثل قبل با فرزند مان بر سر یک پاداش معین توافق می کنیم. وقتی با هم فکری فرزندمان بر سر جایزه ای توافق می کنیم ، تا جای ممکن آن جایزه را تغییر نمی دهیم.
در صورتی که نظر کودکمان تغییر کرد می توانیم بگوییم فکر خیلی خوبیه . حتما یادداشت می کنم . برای دور جدید کارت ها، این هدیه رو به عنوان جایزه برات تهیه کنیم. اما اگر این کار فرزندمان را عصبانی یا ناراحت می کند ، می توانیم بر سر جایزه ای جدید توافق کنیم. یادمان باشد هدف ما ایجاد انگیزه برای تقویت یک رفتار مطلوب، در فرزندمان است پس تا حد امکان بحث های بیهوده را کنار گذاشته و اجازه دهیم گاهی او برنده بحث باشد.
گاهی می توانیم به فرزندمان تقلب برسانیم و بگوییم فقط یه کارت دیگه مونده تا به هدیت برسی و به تلاش او سرعت بیشتری ببخشیم.
این روند تا زمانیکه فرزند مان مهارت کافی در انجام آن عادت مورد نظر پیدا کند ادامه پیدا میکند. بعد از ایجاد عادت جدید پاداش و تشویق را کنار نمی گذاریم بلکه گاهی به او هدیه ای کوچک و غیر منتظره مثل بستنی میدهیم و میگوییم : این بستنی به خاطر اینه که تو وقتی از مدرسه میای وسایلت را سر جای خودشون میگذاری و یا حتی گاهی از تشویق های کلامی استفاده میکنیم و در حالیکه می دانیم فرزندمان صدای ما را می شنود به دیگران مثل مادر بزرگش می گوییم : مامان امیرحسین وقتی از مدرسه میاد لباس هاش رو روی چوب لباسی آویزون می کنه . خدا رو شکر من سر ریخت و پاش و نظافت اصلا با امیرحسین مسئله ای ندارم .
یا نمیدونی چه کمک بزرگی به من میکنی که وسایلت رو وقتی از مدرسه میای سر جای خودشون می گذاری.
رام کنندگان حیوانات کاملا می دانند که حیوان، به زودی، تا پاداش نگیرد، رفتار مورد نظر را انجام نمی دهد خصوصا اگر سیر باشد اصلا به پاداش توجهی نمی کند. همه ما اینگونه هستیم، اگر برای انجام کاری مدام یک پاداش تکراری دریافت کنیم، جذابیت پاداش برای ما از بین می رود و به امری کاملا کسل کننده تبدیل می شود.
فرض کنید هر روز قرار باشد غذای مورد علاقه تان را بخورید. مطمئنا خیلی زود زده می شوید و اصلا تمایلی به خوردن آن غذا نخواهید داشت. به همین دلیل بعد از آنکه رفتاری تثبیت شد، و احساس کردیم فرزندمان رفتار مورد نظر را راحت و بی دردسر آن انجام می دهد مثلا بعد از حدود یک ماه ، باید از پاداش های متغیر استفاده کنیم. به این ترتیب پایدار شدن عادت مورد نظر را تضمین می کنیم.
یعنی بعد از این مرحله پاداش منظم را قطع می کنیم، و گاه به گاه به فرزندمان پاداش غیرمنتظره می دهیم. پاداش متغیر یکی از نیرومند ترین روش های شرطی کردن در دنیاست. پس بعد از مدتی فرزند خود را به طور ناگهانی به یک تعریف و تمجید هدفمند، یا یک هدیه جذاب دعوت کنید . با این روش ثبات عادات صحیح را در او تضمین کنید.
مطمئنا ایجاد عادت جدید و یا از بین بردن عادات غلط ساده نیست و در عمل زمان بر است .
نکات مهم اقتصاد ژتونی
اقتصاد ژتونی به معنای پاداش دادن به کودک درقبال رفتارهای مطلوب است. زمانی که ما میخواهیم رفتاری را در کودک تقویت یا رفتار مطلوب جدیدی در او ایجاد کنیم میتوانیم از این راهکار استفاده کنیم.
قوانین استفاده از این روش:
1- کودک میتواند تعیین کند که چه پاداشی را میخواهد اما والدین باید تعیین کنند که در ازای چه رفتاری به کودک پاداش بدهند.
2- والدین مشخص میکنند به چه مقدار از چهکاری چقدر پاداش بدهند.
3- برنامهریزی برای پاداش را در بازه زمانی مشخص تغییر دهید تا خستهکننده و تکراری نشود.
4- بهتر است پاداشها طبیعی باشند مثلاً تا تو اسباب بازیها تو جمع میکنی من برات کیک میپزم.
5- زمانی که نمیتوان پاداش را بلافاصله ارائه داد از روش امتیازی استفاده میکنیم یعنی مثلاً 20 امتیاز برای گرفتن پاداشی مثل فیلم دیدن .
6- در مورد امتیازها و ژتونها با کودک مشورت و مذاکره کنید.
7- همیشه شوخطبع باشید و خشک وجدی برخورد نکنید این روش یک بازی است و کودک باید به آن پایبند شود.
8- پاداشها و ژتونها نتیجه کارهای مطلوب کودک است به هیچ عنوان نباید به خاطر کارهای بد او از او گرفته شود.
9- حقوق طبیعی کودک نباید بهعنوان پاداش در نظر گرفته شود.
10-براي بچه هاي بزرگتر بهتره از چارت استفاده كنيم . به اين ترتيب كه كارهايي( اهداف ) كه ميخوايم بچه انجام بده رو به شكل نمادين تو جدول يا چارت ميزاريم . مثلا ميخوايم كوچولومون مسواك بزنه عكس مسواك رو ميكشيم و در ستون مقابلش هر وقت مسواك زد يه برچسب ميچسبونيم يا علامت ميزنيم . قرار ميزاريم هر وقت 5 تا ستاره جمع كردي جايزه داري ( بهترين كار اينه كه تو درست كردن چارت و زدن علامت ها خود بچه ها رو هم دخالت بديم )
در پایان لازم است یادآور شد نیازهای اساسی و حقوق طبیعی کودک مثل پارک رفتن یا لباس خریدن نمیتواند جزو پاداشها محسوب شود. بهتر است ژتون یا پاداش از مواردی باشد که در سیستم غذا یا سلامت کودک نیست مثل دیدن تلویزیون که برای کودک به مدت طولانی مناسب نیست میتواند بهعنوان ژتون برای یک ساعت در نظر گرفته شود.