بازار بورس یکی از بازارهای بسیار عالی و پربازده برای سرمایه گذاری محسوب می شود. بازار بورس به 4 زیرمجموعه اصلی تقسیم می شود که عبارت اند از بازار بورس، بازار فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی. امروز قصد داریم تا شما را با بازار بورس کالا آشنا کنیم و نحوه سرمایه گذاری در این بازار را توضیح دهیم.
بازار بورس کالا از سال 1386 فعالیت خود را زیرنظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. نحوه پیدایش این بازار هم به این شکل بود که ابتدا در سال 1382 بورسی برای فلزات و در سال 1383 بازاری مختص به محصولات کشاورزی ایجاد شد و در سال 1385 این دو بازار تحت نام بورس کالا با هم ادغام شدند.
بازار بورس کالا معایب بیشماری نسبت به بازار های سنتی دارد و این امکان را ایجاد می نماید که خریداران و فروشندگان کالاهای متفاوت را با توجه به ماهیت آن خرید و فروش نمایند.
مراحل خرید در بورس کالا چگونه است؟
بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از عرضهکنندگان، کالای خود را عرضه میکنند و کالای مربوطه پس از بررسیهای کارشناسی و قیمتگذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه میشود. برای خرید در بورس کالا مراحلی وجود دارد که در ادامه میخوانید.
- مراجعه به یک کارگزار بورس جهت اخذ کد معاملاتی بورس کالا
- تکمیل فرم ثبت سفارش نزد کارگزار و پیشنهاد قیمت
- واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
- انتقال سفارش مشتری به تالار معاملات توسط کارگزار
- شرکت در حراج توسط کارگزار و انجام معامله در تالار
- واریز باقیمانده وجه معامله پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
- تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی
- تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای
- نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینهها به حساب معاملهگران از طریق حساب بانکی
- برخی کالاها نیاز به اخذ مجوز از مراجع مربوطه دارند. بهطور مثال کالاهای تولیدی پتروشیمیها و برخی کالاهای دیگر نیاز به ثبت نام مشتری در سامانه بهینیاب وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و تایید و ارسال سهمیه به بورس توسط بهینیاب دارند. برخی کالاها نیز نیاز به پروانه بهرهبرداری، گواهی استاندارد اجباری یا معرفی توسط وزارت صمت یا سایر ارگانها دارند.
- در مورد برخی کالاها محدودیت حداقل حجم مقدار کالا نیز وجود دارد.
- در مورد برخی شرکتها نیاز به استعلام یا تاییدیه از برخی مراجع وجود دارد.
نحوه خرید و فروش کالا در بازار فیزیکی
در شکل زیر تابلو معاملات فیزیکی نشان داده شده است. در ادامه به نحوه معاملات در این بازار میپردازیم.
مرحله اول: ثبت سفارش
اولین مرحله برای شروع معاملات در بورس کالا اینست که فرم ثبت سفارش خود را نزد یک کارگزار تکمیل کنید. عرضهکنندگان کالا موظفند یک روز قبل از عرضه برای کالاهای داخلی و ۳ روز قبل برای کالاهای صادراتی، اطلاعات کالا از جمله قیمت پیشنهادی و میزان عرضه را از طریق بورس اعلام کنند. پس از اعلام مشخصات کالا، میتوانید فرم سفارش خرید/فروش را به کارگزار خود تحویل دهید. در شکل زیر فرم سفارش خرید کالا را مشاهده میکنید.
مرحله دوم: تعیین قیمت
در فرم سفارش خرید/فروش، بایستی مشخصات شما به عنوان خریدار و همچنین تمام اطلاعات مربوط به کالا از نوع کالا، حجم خرید تا نام تولیدکننده و البته قیمت درج شود. روش های تعیین قیمت متفاوت است:
- شما میتوانید دست کارگزار را در تعیین قیمت باز بگذارید که روش سفارش با قیمت باز نامیده میشود.
- یا میتوانید برای کالا خود حداکثر قیمت تعیین کنید. دراینصورت کارگزار مجاز به خرید کالا با قیمتی بالاتر از قیمت شما نخواهد بود. به این روش سفارش با قیمت محدود میگویند.
- در نهایت میتوانید قیمت را به صورت قطعی و بدون تغییر تعیین کنید که این روش نیز سفارش با قیمت مقطوع نام دارد.
هر کدام از این روشها را که انتخاب کنید فرقی نمیکند، شما موظف هستید ۱۰٪ از ارزش معامله را به حساب کارگزار واریز کنید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی هستند، پرداخت ۵٪ پیشپرداخت کافیست) این مبلغ به عنوان تضمین برای انجام معامله دریافت میشود.
مرحله سوم: انجام معامله
با آغاز ساعات معاملاتی، کالاها یکی پس از دیگری عرضه میشوند. با عرضه هر کالا تمام مشخصات آن در تابلو تالار نشان داده میشود. کارگزاران به نیابت از شما و بر مبنای سفارشتان دستور خرید یا فروش را صادر میکنند.
بر اساس اطلاعیه سازمان بورس در سایت ime.co.ir زمان ثبت سفارش به صورت زیر میباشد:
گروه معاملاتی | ساعت پایانی ثبت سفارش |
کشاورزی | 9:45 |
صنعتی | 10:30 |
صادراتی | 11:30 |
فرآوردههای نفتی | 11:30 |
بازار فرعی | 12:00 |
بازار طلا | 12:00 |
پتروشیمی | 12:30 |
کارگزاران معمولا در ابتدا قیمت پایه را برای معامله پیشنهاد میدهند. قیمت پایه از قیمت پیشنهادی شما کمتر است. در این جا ۳ حالت ممکن است اتفاق بیفتد:
- میزان عرضه بیشتر از کل تقاضا باشد: در اینصورت فروشنده ممکن است برای فروش رفتن کالای خود قیمت را پایین بیاورد. بنابراین معامله با قیمت پایه به صرفهتر است.
البته این احتمال هم وجود دارد که فروشنده قیمت را پایین نیاورد. در اینجا کارگزار باید تصمیم بگیرد که آیا با این قیمت معامله میکند یا خیر؟
نکته: اگر کالا در تالار به طور کامل به فروش نرسد، کارگزاران تا یک هفته بعد میتوانند کالا را بخرند.
- میزان عرضه و کل تقاضا برابر باشند: در این شرایط بازار در حالت تعادل قرار دارد و معاملات بدون مشکل انجام خواهند شد.
گاهی عرضه و تقاضا نابرابری جزیی دارند. مثلا میزان عرضه کمی کمتر از تقاضاست. در این جا ناظر بازار از عرضهکننده میخواهد با افزایش میزان عرضه، بازار را به تعادل برساند.
- میزان عرضه کمتر از مجموع تقاضا باشد: در این حالت تقاضا بیشتر از آنست که عرضه کننده بتواند با افزایش عرضه، کمبود را جبران کند. پس کالا وارد بازار رقابتی میشود. کارگزاران نرخهای مورد نظر مشتری را به صورت موقت در سیستم ثبت میکنند. اما در پایان زمان معامله، باید قیمتهای نهایی را اعلام کنند.
در اینجا قیمتها به صورت صعودی مرتب میشوند و همانند مزایده، کالا متعلق به کسی خواهد بود که بیشترین قیمت را پیشنهاد داده است. این فرآیند تا جایی که تمام کالای عرضه شده به فروش برسد ادامه مییابد. کسانی که قیمت پایینی نسبت یه دیگران پیشنهاد دادهاند، کالایی نصیبشان نمیشود.
نکته:صرف نظر از میزان عرضه و تقاضاروی هر محصول، اگر خریدار به هر دلیل از انجام معامله منصرف شود، در ابتدای زمان معامله با اطلاع به کارگزار خود از عدم پذیرش قیمت پایه، از شرکت در معامله انصراف میدهد.
در بازار کالا هر مرحله از معامله با رنگ مخصوصی نشان داده میشود. در جدول زیر با مفهوم هرکدام از آنها آشنا میشویم.
وضعیت بازار | رنگ | مفهوم | مدت زمان |
پیشگشایش | سبز | در این زمان امکان ثبت حجم و نرخ عرضه، توسط کارگزار فروشنده و ثبت حجم و نرخ تقاضا توسط کارگزار خریدار انجام میشود. قیمت خریدار نمیتواند بیشتر از قیمت فروشنده باشد. کارگزار خریدار میتواند حجم را کاهش یا قیمت خرید را تا سقف پیشنهادی فروشنده افزایش دهد. | ۳ الی ۱۵ دقیقه |
تنفس | آبی | پس از اتمام زمان پیشگشایش، جهت شروع معاملات یک زمان تنفس در نظر گرفته میشود. | دلخواه |
مظنهیابی | زرد | در این مرحله تنها افرادی که در زمان سبز بازار سفارش خود را ثبت کردهاند، میتوانند سفارش خود را ویرایش کنند اما امکان ورود سفارش جدید توسط دیگران یا حذف سفارش وجود ندارد. در اینجا فروشنده میتواند قیمت خود را تا بالاترین قیمتی که از طرف خریداران پیشنهاد شده، کاهش دهد و خریدار نیز میتواند قیمت خود را تا سقف قیمت پیشنهادی فروشنده بالا ببرد. خریدار میتواند قبل از این که نرخ فروشنده را بپذیرد، حجم تقاضای خود را کاهش دهد. زمان مظنهیابی یک دقیقه میباشد. این زمان به دو قسمت تقسیم میشود: در۲۰ ثانیه اول: کارگزار فروشنده میتواند حجم عرضه را افزایش دهد. در ۴۰ ثانیه پایانی: خریداران فرصت دارند تا قیمت فروشنده را بپذیرند که به معنای شرکت در معامله است. | یک دقیقه |
تنفس | آبی | در این مرحله صحت و سقم معامله و قطعی شدن آن توسط ناظر تایید میشود. در صورت بروز مشکل، معامله در وضعیت «در حال تصمیم گیری» قرار میگیرد. در صورتی که حجم تقاضا بیشتر از عرضه باشد، خریداران در حراج پیوسته جهت خرید محصول موردنظر خود رقابت میکنند. پیش از شروع رقابت زمانی جهت تنفس در نظر گرفته میشود. | دلخواه |
رقابت | قرمز | اگر حجم تقاضا در دوره زرد بیشتر از عرضه باشد، این زمان آغاز میشود. در طول یک دقیقه خریداران با یکدیگر رقابت میکنند و در پایان این زمان خریدارانی که بالاترین قیمت را جهت خرید محصول ارسال کرده باشند، برنده رقابت خواهند بود. تنها سفارشهایی که در زمان زرد، نرخ فروشنده را پذیرفتهاند میتوانند وارد رقابت شوند. کارگزار خریدار میتواند قیمت بالاتر از فروشنده پیشنهاد دهد. فروشنده در این مرحله فعالیتی انجام نمیدهد. | یک دقیقه |
مرحله چهارم: تسویه پول کالا
در این مرحله اگر معامله انجام نشده باشد، کارگزار پیش پرداخت شما را نهایتا تا دو روز بعد به شما باز میگرداند. اما اگر معامله انجام شده باشد، کارگزار صورت حساب شما را برایتان ارسال میکند. این صورتحساب شامل هزینه قرارداد، کارمزد (۰.۱۸٪ به کارگزار، ۰.۰۶٪ به شرکت بورس کالا و ۰.۰۴٪ به سازمان بورس)، ۳٪ مالیات بر ارزش افزوده و بستانکاری میباشد. شما نیز ۳ روز کاری فرصت دارید تا مابقی وجه (به جز ۱۰٪ که در ابتدای کار پرداخت کردید) را پرداخت و فیش واریز را به کارگزار تحویل دهید. (نام واریز کننده وجه باید با نام خریدار یکسان باشد.)
اگر در این ۳ روز وجه را تسویه نکنید، به ازای هر روز تاخیر باید ۰.۲۵٪ ارزش معامله را به عنوان جریمه پرداخت کنید. این پرداخت جریمه میتواند تا ۱۰ روز عادی انجام شود اما پس از ۱۰ روز، معامله فسخ میشود و علاوهبر جریمه، باید کارمزد کارگزار خریدار/فروشنده کالا را نیز پرداخت کنید.
لازم به ذکر است که اگر پرداخت نقدی باشد، اتاق پایاپای برای انتقال هزینه معامله از خریدار به فروشنده متعهد است اما اگر پرداخت اعتباری باشد، فروشنده فرم تسویه هزینه معامله را پر میکند و به اتاق پایاپای میدهد و اتاق پایاپای دیگر مسئولیتی در قبال انتقال وجه بین دو طرف معامله ندارد.
مرحله پنجم: دریافت کالا
پس از این که هزینه کالا را پرداخت کردید، کارگزار با اتاق پایاپای نیز تسویه میکند و مدارک تسویه را برای کارگزار خریدار/فروشنده ارسال میکند تا تاییدیه سفارش را از وی دریافت کند. سپس تولیدکننده حواله فروش را صادر میکند و بوسیله کارگزاری خریدار را مطلع میسازد.
در این مرحله خریدار میتواند پیمانکار حمل کالا را مشخص کند و با هماهنگیهای لازم با فروشنده، کالا را تحویل بگیرد. (در قراردادهای سلف، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا با فروشنده ارتباط برقرار میکند و پیمانکار حمل کالا را مشخص میکند.)